جبر و اختیار از مناقشه آمیزترین مسایلی است که همواره مورد بحث و جدال فرقه های کلامی بوده و متفکران را به تفکر و اندیشه پیرامون مسایل هستی و زندگی و دین وا داشته است؛ از جمله این متفکران، شاعر و فیلسوف مشهور سده چهارم و پنجم هجری ابو العلاء معری است که افکار و اندیشه های خود را پیرامون مسایل هستی، قضا، قدر و سرنوشت آدمی در دیوان لزومیات که حاصل نزدیک به نیم قرن عزلت شاعر است گرد آورد؛ از آن جا که ویژگی غالب دیوان لزومیات پراکنده گویی و ارائه آراء و نظریات متناقض نما است، گروهی از پژوهشگران او را جبرگرای مطلق معرفی کرده و گروهی او را متحیر و سرگردان دانسته اند. جستار حاضر به بررسی و نقد این داوری ها می پردازد و ابتدا به اختصار مواضع فرق کلامی را با استناد به قدیمی ترین آراء پیشروان آنها بیان کرده، و پس از ارائه آراء پژوهشگران پیرامون جبر و اختیار معری، دیدگاه او را با بررسی لزومیات، مشهورترین اثر منظوم شاعر مورد بررسی و واکاوی قرار می دهد.
موضوع (اسم عام یاعبارت اسمی عام)
عنصر شناسه ای
اختیار انسان;جبر و اختیار;ابوالعلاء معری;جبر ( صفت );لزومیات;
تقسیم فرعی موضوعی
قدرت الهی;معتزله;شر;تنزیه الهی;امر بین امرین;اراده الهی;شیعه امامیه;اختیارگرایی;عدل الهی;سرنوشت انسان;مسئولیت پذیری;نصیحت;جبریه;مذهب فاطمی;تولد و مرگ;قضاء;