عنوان

تذکره شعرا = سفینه اشعار

IR

۱۰-۱۹۲۹۶

فارسی

تذکره شعرا = سفینه اشعار

[نسخه خطی]

وزیری. ۱۷*۲۹سم. ۲۷۸گ. ۱۸س.

1

آغاز نسخه (برگ نخستین افتاده): ثم الصلوه علی النبی محمد و علی عشیرته الهداه و آله، درود و آفرین بی‌پایان بر ذات شریف و عنصر لطیف بیشبای انبیا و مقتدای اصفیا...

مندرجات و طرز نسخه نام برده پیشین ثابت می‌کند گردآورنده که در قرن هفتم زندگانی می‌نموده و در نیمه اول قرن هشتم در این جهان بوده و ذوق و سلیقه‌ای شایسته ستایش داشته که به جمع و ترتیب این تذکره از دیوان‌های شعرای معاصر خود و شاعران پیشین پرداخته.

در چند جای دفتر نوشته‌هایی است با قلم خوب شکسته نستعلیق که کهنه نیست و از جمله در ذیل اشعار جمال الدین عبدالرزاق (ص ۱۴۲-۱۴۳) دو قصیده دیگر به این قلم افزوده شده و نیز در پایان اشعار ظهیر (ص ۲۰۲-۲۰۳).

به شهادت طرز نگارش و کاغذ و تذهیب از خطوط اوائل هشتم هجری می‌باشد.

نوع خط:

تزئینات متن:

تزئینات نسخه:

نوع کاغذ:

تزئینات جلد:

شکسته نستعلیق.

عناوین و پاره‌ای از ابیات با شنجرف و خود نسخه با مرکب به خط نسخ نوشته شده است.

در این دفتر علاوه بر چهار شمسه مذهب بزرگ، ۱۷ سرلوح (مربع مستطیل) است با زمینه طلایی که در آنها نام شاعر یا نام خدا با سفیداب ثبت است. برگ نخستین آن افتاده، در ابتدای هر بخشی بر مربع مستطیلی نام شاعر یا دیوانی که مندرجات ذیل از آنجا انتخاب گردیده نگاشته شده، در ص ۵۲ و ۱۱۲ و ۱۶۳ و ۴۰۹ بر ترنج‌هایی نیز نام شاعری که بخش انتخاب شده از او است نوشته شده.

سمرقندی.

تیماجی.

2

در حواشی قصیده‌ای از ناصرخسرو (ص ۲۷۵) تتمه آن قصیده و در پایان این بخش (ص ۲۸۸) چند بیت از اشعار منسوب به ناصرخسرو: (بار خدایا اگر ز روی خدایی) در کنار ص ۴۹۷ دو بیت از شاه شجاع. (حائری)].

ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۴۳۱-۱۴۳۴.

ابیات منتخبه از تمام اقسام شعر را که در این کتاب ثبت نموده در ح ۸۰۰۰ بیت است. نام برخی از شعرایی که در این تذکره از آنها ابیاتی نقل گردیده در تذکره‌ها یافت نشد.

اینک فهرست مندرجات:

مقدمه به نثر در ص ۱-۸ از جامع و در آخر آن دو قصیده توحیدی و نعتی و قصیده‌ای در تعریف مجموعه یا سفینه‌ای از کمال اسماعیل آورده است (بسیار مشکل است که کمال الدین اسماعیل متوفی و مقتول در ۶۳۵ق. این مدیحه را راجع به این سفینه که حاوی اشعار همام الدین تبریزی ( -۷۱۴ق.) (با ترحیم بر وی) و شعرای دیگری که در اواخر قرن هفتم زندگانی را بدرود گفته‌اند، سروده باشد).

انتخابی از اشعار انوری ص ۱۰، ارزقی ص ۵۳، معزی ص ۷۲، مختاری ص ۸۴، فردوسی ص ۹۴، خواجه نصیر طوطی (اختیارات نجوم است و در آغاز آن گوید: ملک الحکما و الوزراء... فرماید) ص ۹۸، کبود جامه ص ۱۰۰، تاج الدین بهاءالدین جامی ص ۱۰۲، عمادالدین نجاشی تخلص ص ۱۰۶ و ص ۲۱۹ (در این صفحه اخیر شاعر را زیر عنوان سلطان العلما و الوزراء... معرفی کرده است)، عبدالواسع جبلی ص ۱۰۹ (میان ۱۰۸ و ۱۰۹ ظاهرا یک یا چند برگ افتاده و نخستین بیتی که از جبلی نقل شده بیت سوم یکی از قصائد او است)، خاقانی ص ۱۱۳، جمال الدین عبدالرزاق ص ۱۳۴ (در ص ۱۴۲ و ۱۴۳ پس از اینکه سه بیت از جمال الدین نقل گردیده ابیات متفرقه‌ای در این اواخر نوشته‌اند) کمال الدین اسماعیل ص ۱۴۴، ظهیرالدین فاریابی ص ۱۶۳ (در ص ۲۰۲ و ۲۰۳ نیز در این اواخر ابیاتی نگاشته شده و به تذکره الحاق کرده است)، رشید وطواط ص ۲۰۴، شرف الدین شفروه ص ۲۲۲، مجیرالدین بیلقانی ص ۲۴۶، کمال الدین کوته پای ص ۲۵۱، اثیرالدین اخسیکتی ص ۲۵۲، فلکی شروانی ص ۲۵۶، منوچهری ص ۲۶۰ (در ص ۲۶۵ قصیده‌ای به خط شکسته نستعلیق در این اواخر از سلمان ساوجی نوشته شده است)، نظامی گنجوی ص ۲۶۶ (غزلیات و غیره)، ناصرخسرو ص ۲۷۲ (در ص ۲۸۸ نیز ابیاتی در این اواخر الحاق شده) اوحدالدین رازی ص ۲۸۹ (بدین عنوان در کتب تذکره‌ها کسی را نیافتم، احتمال دارد که این شاعر اوحدالدین کرمانی ( -۶۳۶ق.) باشد و نویسنده کرمانی را رازی نوشته و یا در ری بوده و مولف آن را رازی پنداشته و این مثنوی که در اینجا نقل شده، شاید از مصباح الارواح وی انتخاب گردیده باشد و به قرینه بخش بعد بایستی تمام نشده شاعر جهان را بدرود گفته و خواجه طوسی آن را تمام کرده باشد)، نصیرالدین طوسی ص ۲۹۲ (تتمه مطالب و حکایت اوحدی است)، جلال الدین بهاءالدین ولد ص ۲۹۵، مفیدالدین اسکافی ۲۹۶. عراقی ص ۳۰۲ (قصیده و غزل و ترجیع و ترکیب بند)، فریدالدین عطار ص ۳۲۸ (غزلیات و مثنوی). امامی ص ۳۴۶، تاج الدین اشنووی ص ۳۶۰ (در عنوان او را ملک الحکما و الواعظین رحمه الله خوانده)، سید اشرف ص ۳۶۸، شمس الدین طبسی ص ۳۸۰، افضل الدین کاشی ص ۳۹۵ (نخستین انتخابی که از وی کرده قصیده‌ای است که در هنگام اتهام مغرضین مر او را، انشاء نموده)، سراج الدین قمری ص ۴۰۱، کمال الدین سیم‌کش سمرقندی ص ۴۰۶، شیخ مشرف مصلح السعدی (کذا) ص ۴۰۹ (از این شاعر هم قدس الله روحه تعبیر کرده)، همام الدین تبریزی ص ۴۷۴).

در ص ۴۸۹ تا ۵۵۶ که آخر نسخه می‌باشد اشعار متفرقه‌ای از شعرای متعدد می‌باشد و نام آنها این است: ابوعلی سینا ص ۴۸۹ و ۵۰۹، شوریده ص ۴۸۹، ظهیر فاریابی ص ۴۹۰ و ۵۱۹، انوری ص ۴۹۰ و ۴۹۱ و ۵۰۱ و ۵۰۲ و ۵۱۷، خاقانی ص ۴۹۱، معزی ص ۴۲۲، ناصرالدین عین الملک ص ۴۹۲، شهاب الدین نسفی ۴۹۴، سعدی ص ۴۹۴ و ۴۹۶ و ۴۹۷، نجیب الدین نعال ص ۴۹۶، سعدالدین صاحب دیوان ص ۴۹۶، خواجه ابراهیم خواجه رشید ص ۴۹۶، خوارزمشاه ص ۴۹۶،محمود سبکتکین ص ۴۹۹، ناصرخسرو ص ۴۹۶ و ۵۰۰ و در ص ۵۰۲-۵۰۵ اشعاری زیر عنوان الفهلویات به زبان قدیم ایرانی است و در ص ۵۰۶-۵۰۹ رباعیاتی نیز عنوان النیریزیات به زبان اهالی نیریز فارس می‌باشد، خواجه نصیر طوسی ص ۵۰۹ و ۵۴۴، فخرالدین کرمانی ص ۵۰۹ و ۵۱۰، خیام ص ۵۱۰ و ۵۱۵ و ۵۲۳ و ۵۴۲، ابوسعید ابوالخیر ص ۵۱۰ و ۵۱۱ و ۵۳۴-۵۳۷ (این بخش اخیر هم رباعیات است) سیف الدین باخرزی ص ۵۱۱ و ۵۱۲، علاء الدنیا صاحب دیوان ص ۵۱۲، حمیدالدین ص ۵۱۶، سوزنی ص ۵۱۸، مهستی ص ۵۱۹ و ۵۲۰ و ۵۲۳ و ۵۲۵ و ۵۲۸ و ۵۳۳ و ۵۴۴ و ۵۵۰، عنصری و فرخی و عسجدی و فردوسی ص ۵۲۲ (دو بیتی که هر یک یک مصراع آن را سروده‌اند) نجم الدین ابهری ص ۵۲۴، کمال اسماعیل ص ۵۲۶، مجیرالدین بیلقانی ص ۵۲۶، مجدالدین همگر ص ۵۲۸، شمس الدین نصیر ص ۵۳۷-۵۴۱، سراج الدین قمری ص ۵۴۱-۵۴۲، عایشه مقری ۵۴۲، کمال الدین کوته پای ص ۵۴۲، بنت کعب ص ۵۴۸-۵۵۰.

در این بخش رباعیات و قطعاتی بدون ذکر گوینده آنها می‌باشد و در آخر نسخه نیز فردهایی بدون اینکه گوینده آنها معین شده باشد ثبت گردیده است.

[در باب این سفینه کهن این نکته‌ها نیز ملاحظه می‌شود: الف. از فردوسی ۵۴ بیت گزیده آورده که بیشتر پندآموز، چند بیت تعزل و پنج بیت حماسی در باب رستم و اشکبوس که بسیار استوار و مشهود است و بالای این پنج بیت نوشته: «همو گوید در وقتی که در خدمت سلطان محمود رسید و این چند بیت انشاء کرد». ب. از ناصرخسرو در شمار قطعات پراکنده. (ص ۴۹۹-۵۰۰) دو قطعه آمده هر دو طنزآلود و قطعه دوم درباره زندگی پس از مرگ (حشر) است:

مردکی را به دشت گرگ بخورد/ زاو بخوردند کرکس و زاغان

این یکی خورد و بر درختی ریست/ وان دگر ریست در بن غاران

این چنین کس به حشر زنده شود/ گوز بر ریش مردک نادان

و در حاشیه آن شعری است در پاسخ دو قطعه بالا با قلم کهن (نزدیک به خط متن) از رضی الدین زکریا قاضی و سراینده شعر نیز او است و بالای آن نوشته: «للمحرر رضی الدین زکریا القاضی عفی عنه فی الجواب» و اینک قطعه شعر از رضی الدین در پاسخ قطعه ناصرخسرو:

حشر اجساد را مشو منکر/ به خدا و رسول او بگرو

مرده ایرا که گرگ و کرکس و زاغ/ خورده باشد جواب آن بشنو

اختراع از اعاده صعب ترست/ گر شوی هر دو را مخالف شو

ورنه چون قادرست بر هر دو/ تیز در ریش ناصرخسرو

در ذیل اشعار منوچهری (ص ۲۶۵) قصیده‌ای بزرگ از سلمان ساوجی.

سفینه اشعار

ایران

کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

20120828

MF

87856

a

Y